ÇOCUKLARA HARÇLIK VERİRKEN NELERE DİKKAT ETMEK GEREKİR?

Harçlık Sisteminin Önemi

Yetişkinler olarak hepimiz için çalışmak, karşılığında para kazanmak, kazandığı paranın hesabını yapmak, para karşılığı alışveriş yapmak, verdiği paranın karşılığını alıp almadığını tartmak hayat rutinlerimizin önemli bir parçasıdır.

Çocukların da zamanı geldiğinde tüm bu süreçleri başarılı yöneten, paranın değerini bilen ve kazandığı parayı doğru idare edebilen yetişkinler olması konularında ebeveynlerine büyük iş düşmektedir. Çocukların birçok konuda olduğu gibi bu konuda da kendi başlarına ustalaşmalarını beklemek oldukça hatalı olacaktır. Evde para ile ilgili yapılan sohbetlerin, ebeveynlerin para harcama ve aile bütçesini yönetme şekillerinin çocukların gelecekte para ile nasıl biri ilişki kuracakları üzerinde büyük etkisi vardır. Paranın çocukların hayatlarına ilk girişi birçok ailede ebeveynlerin çocuklarına harçlık vermeye başlamasıyla başlar. Harçlık sistemi çok önemli, yararlı ve dikkatle uygulanması gereken bir sistemdir. Harçlık sistemi doğru uygulandığında çocukların para ile sağlıklı bir ilişki kurmalarını, bütçe yönetimi konusunda deneyim kazanmalarını ve sorumluluk duygularının gelişmesini sağladığı için oldukça yararlı bir uygulamadır. Hatalı uygulamalar ise kalıcı olumsuz sonuçlara yol açabilir ve çocukların tüm hayatları boyunca bu yanlış uygulamaların yankıları devam edebilir.

Peki harçlık sisteminin amacı nedir? Çocuklara ne zaman harçlık verilmeye başlanmalıdır? Hangi yaşta ne kadar harçlık vermek daha uygundur? Harçlık sistemi uygulanırken dikkat edilmesi gereken noktalar nelerdir?

Ne zaman harçlık vermeye başlanmalı?

Okul öncesi dönemdeki çocukların harçlığını idare etmek, parasına sahip çıkmak, nereye ne kadar harcanacağını planlamak ve kalan parasının hesabını bilmek için gerekli olan becerileri gelişmemiştir. Bu dönemde de yavaş yavaş paranın kıymetini ve sahip olduklarını korumayı öğretmek kadar sorumluluk duygularını geliştirmek de elbette çok önemlidir fakat bunu para idaresi gibi büyük bir iş yerine başka küçük görevler vererek yapmak daha doğru olacaktır.  

İlkokul çağında girilen yeni dönemle birlikte evden daha uzun zamanlar boyunca uzak kalmaya başlayan çocukların ihtiyaçları da yavaş yavaş artar. Bu yaşlardaki çocuklara okulda alınacak yiyecekler ve/veya küçük ihtiyaçlar için günlük olarak harçlık verilebilir. Bu yaştaki çocuklar haftalık veya aylık verilen harçlıkların takibini yapamazlar, verilen paranın hesabını tutmakta zorlanırlar. Bu sebeple bu ilk harçlık verilmeye başlanan dönemlerde haftalık/aylık harçlık vermekten kaçınılmalıdır.

Ne kadar harçlık verilmeli?

Harçlık miktarı ailenin ekonomik durumuna bağlı olarak değişkenlik gösterebilir. Bununla beraber, çocukların ne kadar harçlık alacağı sadece ebeveynler tarafından belirlenmemeli, bu konuda çocuklarla birlikte ortaklaşa karar verilmelidir. Çocuklara verilecek harçlık miktarı aile bütçesini sarsmayacak şekilde belirlenmelidir. Aile bütçesinin izin verdiği miktar çocukların beklentisinin altında kaldığı takdirde bu konu çocuklara onların anlayabileceği bir dil kullanılarak sebepleriyle açıklanmalıdır ve orta bir noktada buluşmaya çalışılmalıdır.

Evdeki her çocuk yaşıyla uyumlu bir miktarda harçlık almalıdır ve harçlık miktarı yaşla ve ihtiyaçlarla doğru orantılı olarak artmalıdır. Ailedeki çocuklar arasında cinsiyet, beceriler veya herhangi başka bir sebeple harçlık konusunda asla ayrım yapılmamalıdır. Ebeveynler tarafından bu konuda yapılacak haksızlıklar hem kardeşler arasında hem de çocuklar ve ebeveynleri arasında kıskançlık, öfke ve çatışmalara sebep olabilir.

Çocuğa ne kadar harçlık verileceğine karar verirken yaşıtlarının aldığı harçlık miktarları konusunda küçük bir araştırma yapılması aileler için aydınlatıcı olacaktır. Bu konudaki bilgiyi birinci ağızdan çocuğunuzun arkadaşlarının ebeveynleriyle konuşarak edinebilirsiniz. Çocuğunuza vereceğiniz harçlık yaşıtlarının aldığının çok altında veya çok üstünde olmamalıdır. Yaşıtlarından çok daha az harçlık alan çocuğun özgüveni zedelenebilir, sosyal çevresinden uzaklaşabilir veya arkadaşları tarafından dışlanabilir. Yaşıtlarının çok üstünde harçlık alan çocuk ise ister istemez sahip olduğu para nedeniyle arkadaşlarının farklı davranışlarına ve taleplerine maruz kalabilir ve bu süreçleri nasıl yöneteceğini bilemeyeceği için sosyal hayatında zorlanabilir. Buna ek olarak, ihtiyacının çok üzerinde miktarlarda para almak çocuğu doyumsuzluğa itebileceği için sakıncalıdır. İhtiyacından fazla para verilen çocuk sahip olduğu ve ihtiyacını karşılayan oyuncağın her rengini almaya, eşyalarını/malzemelerini eskimeden veya bitmeden yenilemeye yönelecektir. Bu da ihtiyaçlarını farkında olmayı ve önceliklendirmeyi öğrenmesi gereken çocuğu aksine doyumsuzluğa ve israfa iterek sağlıklı gelişimine zarar verecektir. 

Çocuğa verilecek harçlığın miktarını belirlerken uzun vadeli düşünülmeli, gerçekleştirilemeyecek sözler vermekten kaçınılmalıdır. Bir ay verip öteki ay veremediğiniz harçlık çocuğunuzun sizin sözünüze olan güvenini yitirmesine sebep olabilir. Herhangi bir sebepten o ay sözleşilen şartlarda bir değişiklik olacaksa ve söz verdiğiniz miktarı veremeyecekseniz bu çocukla önceden konuşulmalı ve bu durum ona anlayabileceği bir dille sebepleriyle birlikte aktarılmalıdır. Eğer mümkünse aile eksik kalan bölümü sonradan vererek telafi etmelidir. Ay içinde çocuğa alınacak hediyeler veya ihtiyaçlar harçlığından düşülmemeli, söz verilen miktar söz verilen zamanda çocuğa verilmelidir.

Bazı ailelerde anne baba arasındaki iletişim kopukluğunun veya eksikliğinin harçlık sistemini sekteye uğrattığı görülmektedir. Bu gibi durumlarda iki taraf da harçlık konusunu kendisinin üstlendiğini zannederek çocuğa harçlık verebilmekte ve çocuk alması gerekenin iki katını alabilmektedir. Oysa ki harçlık sistemi ilgili ebeveynler her daim tutarlı davranmalı ve iletişimde olmalıdır. Ebeveynlerden birinin harçlık vermekten sorumlu olması ve çocuğa harçlığını düzenli olarak o kişinin vermesi harçlık sisteminin düzgün işlemesini sağlayacaktır.

Harçlık verirken nelere dikkat etmek gerekir?

Harçlık sisteminin amacı çocuğun paranın değerini öğrenmesi, parasına sahip çıkmayı ve dikkatli harcamayı deneyimlemesi ve zaman içinde kendi bütçesini yönetme becerisini edinmesidir. İlkokula başlayan çocuk hayatın birçok alanında yavaş yavaş ailenin kanatları altından çıkmaya ve kendi adımlarını atmaya başlar. İlkokula başlanan yıllar çocuğa harçlık vermeye başlamak için uygun zamanlardır. Bu süreçte çocuğunuzun daha önce para ile ilgili kendine ait bir deneyimi olmadığını ve harçlık sistemine alışmak için zamana ihtiyacı olduğunu göz önünde bulundurmalısınız. Önceleri günlük küçük bir miktar para alan çocuğun bununla sadece okulda kantinden alacağı yiyecekleri karşılaması beklenebilir. Erken yaşlarda giyim, okul kitapları gibi bazı büyük kalemleri çocuğun harçlığına dahil edip ona hazır olmadığı sorumluluklar yüklemek hatalı olacaktır. Harçlığın neleri kapsadığı hep birlikte konuşularak planlanmalıdır ve harçlık olarak verilen paranın miktarı ve kapsadığı alanlar yaşla doğru orantılı olarak yavaş yavaş arttırılmalıdır.

Çocuğunuzun yaşı büyüdükçe günlük verilen harçlıklar haftalığa çevrilerek bu sefer de aldığı parayla o haftayı geçirmesini beklemeniz onun para konusundaki eğitimine katkıda bulunacaktır. Haftalık harçlık sistemine geçişle beraber çocuğunuzun harçlığıyla karşılamasını beklediklerinizi de yavaş yavaş arttırabilirsiniz. Örneğin okul için gerekli olan kırtasiye malzemelerini de verdiğiniz harçlıkla almasını beklediğinizi belirtebilir, bu konuda fikrini alabilir ve miktarı da buna göre arttırabilirsiniz. Bu değişim ilk gerçekleştiğinde çocuğun haftalık olarak verilen parasını ilk günden bitirmesi veya bütçesini ayarlamakta zorlanıp haftanın sonuna doğru parasız kalması son derece normaldir. Bu gibi durumları engellemek için günlük harçlığı haftalık harçlığa çevirmeden önce çocuğunuzla birlikte oturup bu konuda konuşmanız, onu yeni sistemle ilgili bilgilendirerek fikrini almanız yararlı olacaktır. Aynı zamanda haftanın günlerini birlikte yazarak her gün ne kadar harcarsa haftalık harçlığının ona bütün hafta yeteceğini beraberce hesaplayabilirsiniz. Bu gibi yönlendirmeleriniz çocuğunuzun bu yeni sisteme daha rahat alışmasını sağlayacaktır.

Lise çağlarında ise aylık harçlık sistemine geçiş yapılması çocuğun ay başında aldığı parasıyla tüm ayı idare etme konusunda tecrübe kazanmasını sağlayarak onu yetişkinlik hayatına hazırlayacaktır. Çocuk hazır oldukça harçlık sistemini değiştirerek çocuğa daha fazla sorumluluk vermek onun para idaresi konusunda kendisini sürekli geliştirmesine olanak tanıyacaktır. Parasına sahip çıkma ve bütçesinin yönetme becerileri gitgide gelişen birey, yetişkinlik hayatıyla daha rahat baş edecektir.  

Çocuğunuzla yaptığınız sohbetler sırasında paranın değerini, çalışmanın ve para kazanmanın önemini vurgulamanız ve bütçe yönetimi becerilerini kazanması için ihtiyaç duyduğu anlarda ve alanlarda ona rehberlik etmeniz oldukça önemlidir. Unutmayın çocuğunuzun ileride paraya ne anlam yükleyeceği, parasını nasıl harcayacağı ve bütçesini ne denli başarılı bir şekilde idare edeceği sizin ona erken yaşlarda bu konuda vereceğiniz eğitime bağlıdır.  

Çocukların harcamalarını takip etmek onlara rehberlik edebilmek açısından önemlidir. Bazı ailelerde bu takibin dozunu ayarlayamayan ebeveynler çocuklarını her aldıkları konusunda eleştirme, suçlama, azarlama veya sürekli yaşıtlarıyla karşılaştırma yoluna gidebilirler. Her çocuğu kendi içinde değerlendirerek, zorlandığı alanları belirlemek ve onun kişilik özellikleri göz önünde bulundurularak uygun yöntemlerle eğitmeye çalışmakta yarar vardır. Para idaresi konusunda yaptığı hatalarda da çocuğunuzu yaşıtlarıyla kıyaslamak veya kötü hissettirmek yerine onu anlamaya çalışmanız gerekir. Böylece hangi noktada yardıma ihtiyacı olduğunu keşfedebilir ve onu bu alanda destekleyebilirsiniz.

Harçlık sistemi çocuğa sorumluluk almayı, parasını idare etmeyi ve ihtiyaçlarını önceliklendirerek bütçesini yönetmeyi öğretmeyi amaçlamaktadır. Para veya harçlık bazı aileler tarafından takdir edilen davranışların ödüllendirilmesi veya istenmeyen davranışların cezalandırılması için kullanılabilmektedir. Parayı ödül veya ceza olarak kullanmak oldukça yanlıştır. Çocuğa olumlu davranışlarını pekiştirmek için bazı küçük ödüller verilebilir ama aileler bu ödülleri seçerken para vermekten kaçınmalı ve maddi değeri yüksek olmayan bazı ödüller belirlemelidir. Çocuğu sözle takdir etmek, onunla gurur duyduğunuzu söylemek, çok sevdiği bir yemeği onunla veya onun için hazırlamak, gitmek istediği bir yere götürmek veya çocuğun seçtiği bir filmi birlikte izlemek verilebilecek ödüllerden bazıları olabilir.